“O ρόλος των ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Τουρκική Ανώτατη Εκπαίδευση στην αρχή του 21ου αιώνα”
İrfan Erdoğan
Σελίδες
Περίληψη
Οι απαρχές του Τουρκικού συστήματος ανώτατης εκπαίδευσης βρίσκονται στην ίδρυση στρατιωτικών σχολών κατά την περίοδο από το 1773 έως το 1839. Το πρώτο πανεπιστήμιο, το Darülfunun, ιδρύθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1863. Οι διαλέξεις των καθηγητών (πολλοί από τους οποίους ήταν ξένοι λόγω έλλειψης καταρτισμένων ντόπιων) ήταν ανοικτές στο κοινό. Το πανεπιστήμιο έγινε αυτόνομο το 1919. Όμως μετά την επανάσταση του Κεμάλ Ατατούρκ, το Darülfunun θεωρήθηκε ότι δε συμβάλλει στη διαδικασία εκσυγχρονισμού της χώρας και έκλεισε με νόμο του 1933. Στη θέση του ιδρύθηκε στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης, το οποίο υπαγόταν απ’ ευθείας στο Υπουργείο Παιδείας.
Η αυτονομία των πανεπιστημίων νομοθετήθηκε από την πολυκομματική βουλή του 1946 και ακολούθησαν έκτοτε πέντε δεκαετίες συνεχούς επέκτασης της ανώτατης εκπαίδευσης. Στις δεκαετίας του 1950 και του 1960 ιδρύθηκαν πανεπιστήμια, κατ’ αρχάς στην Άγκυρα και την Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια σε όλες τις περιοχές της χώρας, κυρίως στις μεγάλες πόλεις. Κάποια από τα νέα πανεπιστήμια ιδρύθηκαν με τη συνεργασία και την επίβλεψη ξένων (κυρίως αμερικανικών) πανεπιστημίων και διεθνών οργανισμών, όπως της UNESCO.
Η αύξηση της ζήτησης για ανώτατη εκπαίδευση, ως αποτέλεσμα της καλύτερης οικονομικής προοπτικής των πτυχιούχων της, οδήγησε στη θέσπιση «Διαπανεπιστημιακών Εξετάσεων Επιλογής» από το 1963 καθώς και στην ίδρυση ιδιωτικών κολεγίων το 1965. Όμως, τόσο το δικαίωμα παροχής ανώτατης εκπαίδευσης από ιδιωτικούς φορείς, όσο και η ποιότητα των σπουδών στα κολέγια αμφισβητήθηκε έντονα και ως εκ τούτου η κυβέρνηση ενσωμάτωσε το 1971 κάποια απ’ αυτά στα υπάρχοντα πανεπιστήμια, ενώ έκλεισε τα υπόλοιπα.
Το 1983 ιδρύθηκε το «Συμβούλιο Ανώτατης Εκπαίδευσης» με αρμοδιότητα την ανάπτυξη, το συντονισμό, τη διοίκηση, και τη χρηματοδότηση όλων των ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης. Το 1990 το ποσοστό συμμετοχής των νέων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έφτασε το 9,27%. Η κυβέρνηση, θεωρώντας το ποσοστό αυτό χαμηλό, προχώρησε το 1992 στην ίδρυση 23 ακόμη πανεπιστημίων σε μικρότερες πόλεις, επιτυγχάνοντας έτσι την αύξησή του σήμερα, –με τη βοήθεια και των ιδιωτικών πανεπιστημίων– στο 18%.
Γεγονός είναι ότι η επέκταση της ανώτατης εκπαίδευσης έγινε σε περιόδους γενικότερων πολιτικών αλλαγών και ήταν κυρίως ποσοτική χωρίς ποιοτικά κριτήρια.
Η ίδρυση ιδιωτικών, μη-κερδοσκοπικών πανεπιστημίων προβλέπεται από το Σύνταγμα του 1982, αλλά το Συμβούλιο Ανώτατης Εκπαίδευσης απέτρεψε την ίδρυση σημαντικού αριθμού από αυτά έως τα μέσα της δεκαετίας του 1990. Σήμερα υπάρχουν στην Τουρκία 23 ιδιωτικά πανεπιστήμια, σε σύνολο 76 κυρίως στις τρεις μεγάλες πόλεις, Κωνσταντινούπολη (15), Άγκυρα (5) και Σμύρνη (2). Σ΄ αυτά φοιτούν περίπου το 6,2% των φοιτητών και απασχολείται περίπου το 6,6% του συνόλου των καθηγητών, ενώ η διδασκαλία γίνεται στην Αγγλική γλώσσα.
Το γεγονός ότι τόσο τα κριτήρια εισαγωγής όσο και ο αριθμός των φοιτητών που εισάγονται καθορίζεται και για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια από το Συμβούλιο Ανώτατης Εκπαίδευσης, έχει ως αποτέλεσμα τα ιδρύματα αυτά να λειτουργούν με αριθμό φοιτητών μικρότερο απ’ όσο θα μπορούσαν να απορροφήσουν· σε πολλές περιπτώσεις με λιγότερο από το μισό των διαθέσιμων θέσεων. Ταυτόχρονα υπάρχουν περίπου 45.000 φοιτητές που σπουδάζουν στο εξωτερικό, αφού δεν έγιναν δεκτοί από τα πανεπιστήμια.
Τα δίδακτρα των ιδιωτικών πανεπιστημίων μπορεί να καταβάλει μόνο το εύρωστο οικονομικά, δηλαδή μικρό, τμήμα της Τουρκικής κοινωνίας. Πολλά εντούτοις από τα ιδρύματα αυτά χορηγούν υποτροφίες σε φοιτητές χαμηλότερου εισοδήματος, χωρίς αυτό να είναι πάντοτε αρκετό για τους πιο φτωχούς φοιτητές.
Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια ανήκουν σε ιδρύματα, τα οποία συνδέονται με μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες. Θεωρούνται ιδρύματα υψηλού κύρους και λαμβάνουν κάθε μέτρο διασφάλισης της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Πολλά επίσης από τα πανεπιστήμια αυτά συνδέονται με ιδιωτικά εκπαιδευτήρια της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευση ή αποτελούν προέκτασή τους.
Μεγάλο μέρος του διοικητικού και του διδακτικού προσωπικού των ιδιωτικών πανεπιστημίων προέρχεται από τις Ηνωμένες πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση ή είναι Τούρκοι που επαναπατρίστηκαν έχοντας προηγουμένως διδάξει σε πανεπιστήμια του εξωτερικού ή έχοντας εργαστεί σε μεγάλες ξένες εταιρείες (αναστροφή της «διαρροής εγκεφάλων»). Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια δέχονται όμως συχνά κριτική για το γεγονός ότι προσλαμβάνουν διδάσκοντες από τα κρατικά πανεπιστήμια, ότι δεν διατηρούν ικανό αριθμό βοηθητικού ερευνητικού προσωπικού και γενικότερα ότι δεν δίνουν σημασία στην εκπαίδευση του προσωπικού τους. Παρ’ όλ’ αυτά, αξιοσημείωτο είναι πάντως το γεγονός ότι το ποσοστό των διεθνών ή άλλων δημοσιεύσεων του προσωπικού των ιδρυμάτων αυτών είναι πολύ υψηλό.
Τα τουρκικά ιδιωτικά πανεπιστήμια προσφέρουν τέλος διετή προγράμματα με σαφή επαγγελματικό προσανατολισμό σε τομείς υψηλής ζήτησης στην οικονομία, καθώς και μεταπτυχιακές σπουδές (18% του συνόλου των μεταπτυχιακών προγραμμάτων και 7,63% των μεταπτυχιακών φοιτητών). Είναι αρκετά ευέλικτα στην ανάπτυξη διεθνών συνεργασιών και ανταλλαγών φοιτητών και προσωπικού.
Η επέκταση των ιδιωτικών πανεπιστημίων έχει βοηθήσει στην αύξηση της συμμετοχής στην ανώτατη εκπαίδευση, έχει δώσει ευκαιρίες απασχόλησης σε επιστήμονες με υψηλή κατάρτιση αλλά και έχει επιτρέψει, μέσα από την ανάπτυξη των Ευρωπαϊκών προγραμμάτων, σε φοιτητές τη συνέχιση των σπουδών τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το ζητούμενο για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια είναι πλέον η διαμόρφωση της ιδιαίτερης ταυτότητας του καθενός: μερικά από αυτά θα μπορούσαν να επικεντρωθούν στις μεταπτυχιακές σπουδές, άλλα στην έρευνα, τις κοινωνικές επιστήμες κλπ.
Από το 1946 έγιναν πολλές μεταρρυθμίσεις στα πανεπιστήμια. Κάθε φορά γινόταν προσπάθεια να αλλάξουν τα πανεπιστήμια στην Τουρκία, ώστε να ανταποκριθούν στις εκάστοτε ανάγκες της κοινωνίας, ενώ τα πανεπιστήμια είναι γενικά θεσμοί που αποβλέπουν στην αλλαγή της κοινωνίας –ίσως γι’ αυτό οι προσπάθειες δεν υπήρξαν γενικά επιτυχημένες. Για να μπορέσουν αλλάξουν την κοινωνία τα πανεπιστήμια θα πρέπει να απαλλαγούν από τις έξωθεν παρεμβάσεις και να αυτονομηθούν.